Ban sởi ở trẻ em và người lớn: Nhận biết đúng, phòng ngừa sớm để bảo vệ sức khỏe

Ban sởi là gì?

Ban sởi là một bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus sởi gây ra. Bệnh thường xảy ra ở trẻ em, nhưng người lớn nếu chưa từng bị sởi hoặc chưa tiêm phòng cũng có thể mắc bệnh. Sởi có tốc độ lây lan rất nhanh qua đường hô hấp, thông qua các giọt bắn từ người bệnh khi ho, hắt hơi hoặc nói chuyện.

Ban sởi được biết đến với những biểu hiện đặc trưng như sốt cao, ho, chảy nước mũi, viêm kết mạc và đặc biệt là ban đỏ nổi khắp người. Dù có vẻ ngoài đơn giản, nhưng sởi có thể dẫn đến những biến chứng nghiêm trọng nếu không được phát hiện và chăm sóc kịp thời. Những biến chứng này có thể ảnh hưởng đến hệ hô hấp, thần kinh và tiêu hóa.

Một điều quan trọng cần nhớ là ban sởi không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe cá nhân mà còn có thể tạo thành dịch lớn nếu không được kiểm soát. Do đó, nâng cao hiểu biết về bệnh là cách hiệu quả để tự bảo vệ bản thân và cộng đồng.

Nguyên nhân gây bệnh ban sởi

Bệnh sởi do virus thuộc họ Paramyxoviridae gây ra. Đây là loại virus chỉ lây truyền từ người sang người, không có ổ chứa trong tự nhiên như một số bệnh khác. Điều này có nghĩa là nếu chúng ta kiểm soát được sự lây lan từ người bệnh, hoàn toàn có thể chặn đứng dịch sởi.

Virus sởi rất dễ lây. Chỉ cần tiếp xúc gần với người bệnh, hít phải không khí có chứa virus hoặc chạm vào các bề mặt có virus rồi đưa tay lên mắt, mũi, miệng, bạn cũng có thể bị lây nhiễm. Một người mắc bệnh sởi có thể lây cho 90% số người chưa được tiêm phòng khi tiếp xúc gần.

Đặc biệt, người bệnh có thể lây virus cho người khác ngay từ 4 ngày trước khi phát ban cho đến 4 ngày sau khi ban xuất hiện. Điều này khiến việc kiểm soát nguồn lây gặp nhiều khó khăn nếu không phát hiện kịp thời.

Các dấu hiệu nhận biết ban sởi

Việc nhận biết sớm các triệu chứng của sởi giúp phát hiện bệnh kịp thời và giảm nguy cơ biến chứng. Bệnh sởi thường diễn tiến theo 3 giai đoạn chính: giai đoạn ủ bệnh, giai đoạn khởi phát và giai đoạn phát ban.

Giai đoạn ủ bệnh

Trong giai đoạn này, virus đã xâm nhập vào cơ thể nhưng chưa có biểu hiện rõ ràng. Thời gian ủ bệnh kéo dài từ 7–14 ngày. Trẻ em hoặc người lớn trong giai đoạn này hoàn toàn có thể đang lây bệnh cho người khác dù chưa có dấu hiệu nào.

Giai đoạn khởi phát

Ở giai đoạn này, người bệnh bắt đầu xuất hiện các triệu chứng giống cảm cúm, gồm:

• Sốt cao, có thể lên đến 39–40°C.

• Ho khan kéo dài, kèm theo chảy nước mũi.

• Mắt đỏ, sưng, nhạy cảm với ánh sáng.

• Một số trường hợp có xuất hiện các đốm trắng nhỏ trong miệng (gọi là hạt Koplik) – dấu hiệu điển hình của bệnh sởi.

Các triệu chứng này kéo dài khoảng 3–5 ngày trước khi xuất hiện phát ban.

⇒ Sản phẩm bảo vệ sức khỏe khác mà bạn có thể tham khảo thêm để nâng cao sức khỏe cho bản thân và gia đình: Migrin Plus

Giai đoạn phát ban

Giai đoạn này là khi ban sởi thực sự xuất hiện. Ban sởi có đặc điểm dễ nhận biết:

• Ban xuất hiện từ sau tai, lan dần ra mặt, cổ, thân mình rồi đến tay và chân.

• Ban thường có màu đỏ hồng, nổi thành từng mảng, sờ vào có thể cảm nhận được.

• Khi ban lan ra toàn thân, sốt thường tăng cao hơn.

• Sau vài ngày, ban sẽ mờ dần, bong vảy và để lại vùng da sẫm màu hơn.

Nếu trong quá trình này người bệnh có biểu hiện bất thường như sốt cao không giảm, ho nặng, khó thở hoặc lơ mơ, cần đưa đến bệnh viện ngay lập tức.

Những ai có nguy cơ cao bị ban sởi?

Không phải ai cũng có nguy cơ mắc sởi như nhau. Một số nhóm người dễ mắc bệnh hơn do chưa có miễn dịch với virus sởi.

Trẻ em chưa tiêm vắc-xin

Đây là đối tượng có nguy cơ cao nhất. Trẻ dưới 9 tháng tuổi chưa đủ điều kiện tiêm phòng hoặc trẻ lớn hơn nhưng chưa được tiêm đúng lịch đều rất dễ mắc bệnh khi tiếp xúc với nguồn lây.

Người lớn chưa từng bị sởi hoặc chưa tiêm vắc-xin

Nhiều người trưởng thành không nhớ rõ tình trạng miễn dịch của mình. Nếu chưa từng mắc sởi hoặc chưa tiêm vắc-xin, nguy cơ bị lây nhiễm khi tiếp xúc với virus là rất cao.

Người suy giảm miễn dịch

Những người đang điều trị ung thư, nhiễm HIV hoặc dùng thuốc ức chế miễn dịch cũng dễ bị nhiễm sởi hơn và có khả năng gặp biến chứng nặng.

Cách phòng ngừa ban sởi hiệu quả

Để tránh cho trẻ em và cả người lớn mắc phải bệnh ban sởi, việc phòng ngừa luôn là yếu tố quan trọng hàng đầu. Vì bệnh lây truyền rất nhanh và dễ gây thành dịch, nên mọi người cần nắm rõ các cách phòng tránh cơ bản, hiệu quả. Trong phần này, chúng ta sẽ tìm hiểu chi tiết các biện pháp phòng ngừa ban sởi từ chủ động đến bị động, nhằm bảo vệ sức khỏe bản thân và cộng đồng.

Tiêm vắc xin là biện pháp quan trọng nhất

Trước tiên, cần nhấn mạnh rằng vắc xin là phương pháp phòng bệnh sởi hiệu quả và bền vững nhất hiện nay. Khi trẻ được tiêm chủng đầy đủ và đúng lịch, cơ thể sẽ có khả năng tạo ra kháng thể giúp chống lại virus sởi, từ đó ngăn ngừa nguy cơ mắc bệnh hoặc giảm mức độ nặng nếu không may nhiễm bệnh.

• Vắc xin phòng sởi hiện nay được đưa vào chương trình tiêm chủng mở rộng quốc gia và hoàn toàn miễn phí đối với trẻ em.

• Trẻ cần được tiêm 2 mũi vắc xin sởi: mũi đầu tiên lúc 9 tháng tuổi, mũi thứ hai khi trẻ 18 tháng tuổi hoặc theo lịch khuyến cáo.

• Người lớn chưa từng tiêm hoặc chưa mắc sởi cũng nên được tiêm phòng nếu nằm trong nhóm có nguy cơ cao như nhân viên y tế, giáo viên, người làm việc tại nơi đông người.

Tiêm phòng đầy đủ sẽ giúp cơ thể có khả năng chống lại virus một cách tự nhiên. Đây là cách phòng bệnh chủ động, lâu dài và ít tốn kém nhất.

Giữ vệ sinh cá nhân và môi trường sống

Ngoài việc tiêm phòng, giữ gìn vệ sinh cá nhân và môi trường sống cũng đóng vai trò quan trọng trong việc phòng ngừa bệnh ban sởi. Virus sởi có thể tồn tại trong không khí hoặc bám vào các bề mặt nên việc giữ gìn sạch sẽ sẽ làm giảm khả năng lây lan.

• Thường xuyên rửa tay bằng xà phòng và nước sạch, đặc biệt là trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh.

• Vệ sinh nhà cửa, lớp học, đồ chơi và các vật dụng cá nhân của trẻ bằng dung dịch sát khuẩn.

• Hạn chế tiếp xúc với người đang mắc bệnh sởi hoặc nghi ngờ mắc bệnh. Nếu trong gia đình có người bệnh, cần cách ly và theo dõi sức khỏe những người khác.

Những thói quen tưởng chừng đơn giản này lại mang lại hiệu quả lớn trong việc ngăn chặn sự lây lan của bệnh sởi trong cộng đồng, đặc biệt là trong các khu dân cư đông đúc và trường học.

Tăng cường sức đề kháng cho trẻ

Trong khi chờ đợi hoàn thiện mũi tiêm hoặc trong trường hợp không thể tiêm phòng, việc tăng sức đề kháng cho trẻ là yếu tố bổ trợ quan trọng giúp trẻ tránh được các bệnh truyền nhiễm, trong đó có ban sởi.

• Cho trẻ ăn uống đầy đủ dinh dưỡng, đa dạng thực phẩm, bổ sung vitamin, đặc biệt là vitamin A – yếu tố giúp bảo vệ niêm mạc và tăng cường miễn dịch.

• Đảm bảo trẻ ngủ đủ giấc, sinh hoạt điều độ, tránh thức khuya, tránh tiếp xúc với khói thuốc hoặc môi trường ô nhiễm.

• Khuyến khích trẻ vận động nhẹ nhàng, tiếp xúc ánh sáng mặt trời buổi sáng để hấp thụ vitamin D.

Khi trẻ có sức đề kháng tốt, cơ thể sẽ tự chống chọi lại nhiều loại vi khuẩn, virus và giảm nguy cơ biến chứng nặng nếu mắc bệnh.

Những biến chứng nguy hiểm của ban sởi

Ban sởi không chỉ là một bệnh phát ban đơn thuần mà còn tiềm ẩn nhiều biến chứng nghiêm trọng, có thể ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe người bệnh, đặc biệt là trẻ nhỏ. Những biến chứng này có thể xảy ra khi bệnh không được phát hiện và điều trị kịp thời, hoặc khi cơ thể người bệnh có hệ miễn dịch yếu. Chính vì vậy, việc hiểu rõ các biến chứng của ban sởi giúp chúng ta không chủ quan trong việc chăm sóc và phòng ngừa bệnh.

Các biến chứng phổ biến và mức độ nguy hiểm

Chuyển từ hiểu biết chung về ban sởi, giờ đây chúng ta cần đi sâu hơn vào hậu quả có thể xảy ra khi bệnh không được kiểm soát đúng cách. Dưới đây là những biến chứng nguy hiểm mà bệnh ban sởi có thể gây ra:

• Viêm phổi: Đây là biến chứng thường gặp nhất và cũng là nguyên nhân chính gây tử vong ở trẻ nhỏ mắc ban sởi. Viêm phổi có thể do chính virus sởi gây ra hoặc do bội nhiễm vi khuẩn. Trẻ có biểu hiện ho nặng, khó thở, sốt cao liên tục.

• Viêm tai giữa: Trẻ em dễ bị viêm tai giữa sau khi mắc sởi. Dấu hiệu là trẻ đau tai, quấy khóc, nghe kém. Nếu không điều trị sớm, viêm tai giữa có thể dẫn đến thủng màng nhĩ và giảm thính lực.

• Tiêu chảy nặng và mất nước: Một số trẻ có thể bị tiêu chảy nhiều sau khi mắc sởi, gây mất nước nghiêm trọng. Điều này đặc biệt nguy hiểm nếu không được bù nước đúng cách, có thể dẫn đến suy kiệt và tử vong.

• Viêm não: Dù hiếm gặp, nhưng viêm não là biến chứng cực kỳ nghiêm trọng, có thể xảy ra từ 1–2 tuần sau khi phát ban. Trẻ có thể sốt cao đột ngột trở lại, co giật, mất ý thức, thậm chí rơi vào hôn mê. Nếu không được can thiệp kịp thời, viêm não do sởi có thể để lại di chứng thần kinh vĩnh viễn hoặc tử vong.

• Suy dinh dưỡng: Ban sởi khiến trẻ ăn uống kém, dễ sụt cân, kèm theo biến chứng tiêu hóa và nhiễm trùng, dẫn đến tình trạng suy dinh dưỡng nghiêm trọng, nhất là ở những trẻ đã thiếu hụt vi chất từ trước.

Những biến chứng kể trên có thể xảy ra riêng lẻ hoặc kết hợp với nhau, làm tăng nguy cơ tử vong, đặc biệt là ở trẻ dưới 5 tuổi và người lớn tuổi có bệnh nền.

Đối tượng dễ gặp biến chứng

Không phải ai mắc ban sởi cũng sẽ gặp biến chứng, nhưng một số nhóm đối tượng sẽ có nguy cơ cao hơn. Việc nhận diện nhóm nguy cơ giúp cha mẹ và người chăm sóc có sự chuẩn bị tốt hơn, cũng như chủ động theo dõi sát sao tình trạng sức khỏe người bệnh.

• Trẻ dưới 5 tuổi, đặc biệt là trẻ sơ sinh chưa được tiêm phòng.

• Trẻ bị suy dinh dưỡng, thiếu vitamin A hoặc có hệ miễn dịch yếu.

• Người chưa từng tiêm vắc xin sởi hoặc chưa từng mắc bệnh sởi.

• Người lớn tuổi có bệnh nền như tiểu đường, hen suyễn, bệnh phổi mãn tính.

• Phụ nữ mang thai nếu mắc sởi có thể bị sảy thai, sinh non hoặc thai nhi gặp vấn đề về phát triển.

Với những nhóm đối tượng này, việc phát hiện ban sởi sớm, theo dõi sát diễn biến và đưa đi khám kịp thời là điều cực kỳ cần thiết.